Η Καστίλλη του Ουναμούνο

Τα χρώματα που συνθέτουν τον πίνακα του καστιγιάνικου τοπίου στην Ισπανική «μεσέτα» (οροπέδιο) είναι πολύ γήινα.  Πάνω στις απέραντες πεδιάδες της Καστίλλης και στους σκονισμένους δρόμους των ηλιόλουστων χωριών της, βάδιζαν κάποτε οι στοχαστές και οι συγγραφείς της λεγόμενης Γενιάς του 1898 της Μαδρίτης, πνίγοντας τη μελαγχολία τους στον πορφυρό ορίζοντα του δειλινού. 

Η Ισπανία βρισκόταν σε βαθιά κρίση και φτώχια στις αρχές του εικοστού αιώνα έχοντας χάσει και τις τελευταίες τις κτήσεις πέρα από τον Ατλαντικό και μαζί για πάντα το γόητρο της υπερπόντιας Αυτοκρατορίας.  Μέγας εκπρόσωπος αυτής της λεγόμενης λογοτεχνίας της κρίσης, ο φιλόσοφος, συγγραφέας, ποιητής, Μιγκέλ δε Ουναμούνο.  Αυτός ο βαθιά πνευματικός και πολυπράγμων άνθρωπος, λάτρης του ελληνικού  πολιτισμού  (διάβαζε και μιλούσε ελληνικά χωρίς πρόβλημα), έστρεψε τα μάτια του στον απέραντο κάμπο της Καστίλλης.  Κοίταξε εκεί έξω, στους βλοσυρούς Ισπανούς χωρικούς, στην ανήλεη γη, στο κόκκινο χώμα για να δει τι υπάρχει μέσα, στην ψυχή των ανθρώπων.  Για να δει από πού πήγαζε αυτή η θλίψη, η ηττοπάθεια, η εσωστρέφεια της ισπανικής κοινωνίας στο κατώφλι του 20^ου αιώνα, μίλησε  και έγραψε για το «παϊσάχε» (τοπίο) και για τους ανθρώπους του , «παϊσάνος» (χωρικοί).  Το αμάλγαμα αυτό της γης και των ανθρώπων το ονόμασε «παϊσανάχε», όρος που στην ελληνική δεν έχει ακριβής μετάφραση αλλά που συμπυκνώνει όλη την αγωνία του Ουναμούνο να καταλάβει αυτό που τον περιβάλλει, να φωτίσει το επιβλητικό και μελαγχολικό τοπίο γύρω του με την παρουσία των ανθρώπων του.  

Παντού στη λογοτεχνία αυτής της γενιάς το αγροτικό τοπίο είναι πάντα παρόν.  Στα «Χωριά της Καστίλλης», όπως έγραφε ο άλλος μεγάλος της Γενιάς του 98 ο Αθορίν, στρέφονται οι πνευματικοί άνθρωποι της Μαδρίτης, ακόμη και ζωγράφοι όπως ο Θουλοάγα «ανακαλύπτουν» εκ νέου το πνεύμα της Ισπανίας στο τοπίο της.  Και το αγκαλιάζουν και το θρέφουν με προσήλωση και με φροντίδα και με μια μελαγχολική διάθεση κηδεύουν την παλιά Ισπανία για να πραγματοποιηθεί χρόνια αργότερα στη θέση της το θαύμα της Ισπανικής ανάπτυξης. Αλλά για να γίνει αυτό ο πνευματικός κόσμος εκείνης της θλιμμένης κοινωνίας ξύπνησε, οργανώθηκε, δραστηριοποιήθηκε και έψαξε την ισορροπία εκεί που ποτέ δε σταμάτησε να υπάρχει: στη γη και τον άνθρωπο και στο δεσμό μεταξύ τους. Όπως πιο γλαφυρά το έθεσε ο Αθορίν στο «Ένα χωριουδάκι»: «Ναι, έχουμε ανακαλύψει έναν κόσμο αλλά δε γνωρίζουμε τη χώρα μας.  Η βάση της αγάπης για την πατρίδα είναι η γεωγραφία.  Δε θα αγαπήσουμε τη χώρα μας, δεν θα την αγαπήσουμε βαθιά, εάν δεν τη γνωρίζουμε.  Ας νιώσουμε το τοπίο μας, ας αφήσουμε το τοπίο να απορροφήσει το πνεύμα μας.». 

Μήπως είναι καιρός να στρέψουμε κι εμείς το θλιμμένο βλέμμα μας στη σταθερή αξία της ελληνικής γης και υπαίθρου;  Μήπως η ομορφιά εκεί έξω αρκεί να μας δώσει δύναμη για να σταθούμε στα πόδια μας; Μήπως το ελληνικό τοπίο μας φωνάζει αλλά εμείς πια δεν ακούμε με τόσες σειρήνες γύρω μας, και δεν καταλαβαίνουμε ότι ο έρωτας του βουνού με τη θάλασσα είναι η Ελλάδα, κι εμείς παιδιά αυτού του έρωτα; Οι αξίες που γυρεύουμε είναι καλά φυλαγμένες σε αυτό το μαγικό ελληνικό τοπίο, από πάντα.

(αποτελεί μέρος της προδιδακτορικής δημοσιευμένης μελέτης μου για το Τοπίο, την Εθνική Ταυτότητα και την Τέχνη: España y Grecia, dos países, un problema: Nación, sociedad y búsqueda de la identidad en la expresión artística mediterránea del cambio del siglo XIX: Madrid y Atenas. Carlos III University. 2008, Madrid, Spain)

Αουρελιάνο δε Μπερουέτε - "Όψη του Τολέδο από τους Θιγαράλες"