Kon Hans Pensador: August 2013

Ιος, δύο σύγχρονα μνημεία σε αφάνεια

Το Θέατρο Οδυσσέα Ελύτη και το Μουσείο Γαΐτη-Σίμωση, απέναντι από τη Χώρα, στέκουν ερημωμένα

Του Κωνσταντινου Χαντζοπουλου

Το όμορφο νησί της Ιου μού χάρισε δύο ευχάριστες και δύο δυσάρεστες εκπλήξεις ταυτόχρονα. Ευχάριστες για την ομορφιά τους, την τοποθεσία τους, την ιστορία τους, δυσάρεστες για την κατάσταση στην οποία τις αντίκρισα. Μιλάω για το Ανοιχτό Θέατρο Οδυσσέα Ελύτη και το Μουσείο Γαΐτη-Σίμωση. Ερημωμένα, δίχως το ενδιαφέρον των ανθρώπων παρόλο που είναι έργα ανθρώπων, έργα άξια για θαυμασμό και όχι αδιαφορία.

Το Ανοικτό Θέατρο Οδυσσέας Ελύτης λειτουργεί από το καλοκαίρι του 1997, το σχεδίασε ο αρχιτέκτονας Peter Haupt, ο οποίος εκτός από καθηγητής Αρχιτεκτονικής του Πανεπιστημίου του Βερολίνου είναι λάτρης της Ιου. Το θέατρο, χτισμένο με τοπική πέτρα και μάρμαρο, βλέπει να απλώνεται από κάτω του ο εντυπωσιακός και τουριστικός κόλπος του Μυλοπότα. Χτισμένο ψηλά σε ένα λόφο που δεσπόζει αντικριστά στο λόφο όπου είναι σκαρφαλωμένη η λευκή χώρα της Ιου, προσφέρει απλόχερη θέα. Χώρος μαγικός, ένα θέατρο όπου ολόκληρο το Αιγαίο είναι θεατής και η Σαντορίνη στο βάθος το ζηλεύει. Χώρος ιερός όπου οι μούσες ζωντανεύουν αβίαστα, κι ελαφροπάτητες ζυγώνουν στο κέντρο της σκηνής για να μπερδευτούν με τις σκιές του δειλινού. Αν φυσικά δεν γλιστρήσουν άθελα στις πλαστικές σακούλες και στα διάφορα σκουπίδια που στήνουν τον δικό τους χορό από μια προηγούμενη παράσταση.

Το όραμα του αρχιτέκτονα λαμπρό, αντάξιο της ποίησης του Ελύτη, σαν η ματιά του να αγναντεύει την τρυφερή αγκαλιά του ουρανού με τη θάλασσα πέρα στον αχνοφώτιστο ορίζοντα. Εδεσε τη φύση, τα πρωτεύοντα υλικά της, την πέτρα με το πνεύμα του τόπου για να υπηρετήσει την αποστολή του θεάτρου. Πόσο πιο εύκολα ανυψώνεται ο θεατής κι επέρχεται η κάθαρση με το φεγγάρι να χορεύει στα κύματα; Με το σκοτάδι και το άρωμα της αλμύρας και του θυμαριού διάχυτα παντού γύρω; Και όμως το θέατρο του Αιγαίου, του Οδυσσέα Ελύτη, δεν έχει ούτε την πινακίδα του όρθια, για να δείχνει πού βρίσκεται. Σαρακοφαγωμένη και πεσμένη στο έδαφος, στην αρχή ενός μονοπατιού, πλάι σε ένα ερείπιο που χρησιμεύει για στάνη σε προκαλεί, ψάχνοντας, να «αναζητήσεις την Ιθάκη». Το θαύμα του δίδυμου λόφου της χώρας της Ιου είναι απελπιστικά μόνο του, με συντροφιά τα κατσίκια και τα ξωκλήσια (τα οποία απολαμβάνουν μεγαλύτερη φροντίδα). Χωρίς ιδιαίτερη φροντίδα και συντήρηση, μαρτυρά μια εικόνα εγκατάλειψης.

Κι έτσι τα μελτέμια του Αιγαίου, που στοιχειώνουν την άδεια σκηνή του κάνοντας τους προβολείς να τρίζουν και το σφύριγμα του βοσκού που ακούγεται στο βάθος, ενώ ολόγυρα διακρίνονται οι τραχιές κορυφογραμμές, συνθέτουν ένα άγριο τοπίο. Ενα τοπίο που ίσως δεν μπορεί να συναγωνιστεί τις σειρήνες της μαζικής διασκέδασης της χώρας της Ιου. Ομως, άγρια και με πάθος δεν είναι και η πρότερη ψυχή του Ελληνα; Αυτή που αφουγκράζεται καθώς τα βουνά σμίγουν με τη θάλασσα παντού γύρω του ενώ τα μάτια του γεμίζουν γαλάζιο και ανοίγουν τα φτερά της ψυχής του, να βγει, να πετάξει, να αγγίξει την ουσία των πραγμάτων, έστω φευγαλέα.

Αυτή την ταπεινή αποστολή κλήθηκε να αναλάβει αυτό το μικρό - μεγάλο θέατρο. Γι’ αυτό χτίστηκε με προσήλωση και μεράκι, για την ανάταση του ανθρώπου. Η αγκαλιά του όμως, τόσο όμορφη, γεμάτη θάλασσα, απέραντη, μένει άδεια. Μένει άδεια και σιγοσβήνει κάθε φορά που κάποιος οδοιπόρος προσπερνά λόγω ελλιπούς σήμανσης, τις μούσες της αρχαίας γης δίπλα του. Κάθε φορά που κάποιος χάνει το μονοπάτι, που αδιαφορεί, που δεν γνωρίζει την ύπαρξή του, σκοτώνει κι ένα κομμάτι του. Ενα κομμάτι του θεάτρου κι ένα της ψυχής του, γιατί τι είναι το θέατρο αν όχι ένα κομμάτι της ψυχής μας.

Μουσείο Γαΐτη-Σίμωση

Αφήνοντας το θέατρο και ανεβαίνοντας λίγο πιο ψηλά ακόμη στο λόφο, θα αντικρίσουμε κάποιες λευκές φιγούρες να μας κοιτάζουν και να μας καλούν με της σιωπή τους. Παρ’ όλη την επιθυμίας μας όμως να πάμε κοντά τους, πρέπει να λύσουμε το γρίφο του πώς θα πλησιάσουμε, μια και δεν υπάρχει ουσιαστικά σηματοδοτημένη διαδρομή να μας οδηγεί στο εντυπωσιακό λευκό συγκρότημα που δεσπόζει ψηλά. Το Μουσείο Γαΐτη-Σίμωση, του οποίου οι εργασίες ολοκληρώθηκαν σύμφωνα με τον προγραμματισμό στα τέλη του 2008 και κόστισαν συνολικά το ποσό των 3.227.774,31 ευρώ με ΦΠΑ - την τελευταία φορά που το επισκέφτηκα, καλοκαίρι του 2011, ήταν άδειο.

Κάτασπρο οικοδόμημα, δεμένο κι αυτό τέλεια με τη λιτή φύση γύρω του και σε αρμονία με τη λευκή Χώρα της Ιου ακριβώς απέναντί του, είναι σιωπηλός μάρτυρας μιας εγκατάλειψης που ελάχιστα έχει πια σχέση με τον αρχικό ενθουσιασμό του οράματος της κόρης του, Λορέττας Γαΐτη. Τα γνωστά ανθρωπόμορφα προφίλ του έργου του Γαΐτη μοιάζουν να κοιτάζουν προς τη μεριά του θεάτρου αναζητώντας τη συμπαράσταση ενώ οι άδειες αίθουσές του εκθέτουν προς το παρόν το πέρασμα του χρόνου, όπου το κεντρικό εκθεσιακό κομμάτι είναι η απουσία, η απουσία των έργων του σπουδαίου εικαστικού Γιάννη Γαΐτη.

Παράλληλα και η συντήρηση αυτού του εντυπωσιακού χώρου φαίνεται να είναι ελλιπής καθώς δυστυχώς δεν φάνηκε να υπάρχει κάποια υποτυπώδης παρουσία φωτισμού ή ασφάλειας. Είναι γεγονός ότι όλα τα φώτα στρέφονται προς τη Χώρα της Ιου, η μπαρόβια διασκέδαση συνεχίζει να πουλάει και οι τουρίστες να χορεύουν, ενώ ο ποιοτικός πολιτισμός μένει στο σκοτάδι. Η Ιος μπορεί πάντως πολύ εύκολα να διαθέτει και τα δύο, φως που να φωτίζει τα χαμογελαστά νεανικά πρόσωπα και φως που να φωτίζει τις ψυχές μας.

(Δημοσιεύτηκε στην Καθημερινή στις 16 Ιουνίου 2012, εδώ το άρθρο)